Σε γενικές γραμμές όλοι δουλεύουμε. Αλλοι δουλεύουμε για άλλους, άλλοι δουλεύουμε για μας κι άλλοι απλώς δουλεύουμε εμάς και κυρίως τους άλλους. Αλλά, ποιοι προσθέτουμε αξία στον κοινωνικό πλούτο και ποιοι απλώς παρασιτούμε εις βάρος των πραγματικών παραγωγών του; Το ερώτημα έχει την υπαρξιακή του διάσταση, αλλά μεγαλύτερη σημασία έχει η πρακτική.
Για να είμαι απολύτως ειλικρινής, από ένα σημείο και μετά, παρακολουθώ σαν ζαλισμένο κοτόπουλο την υπόθεση των ομολόγων. Είναι αδύνατο να κατανοήσω στις λεπτομέρειές του αυτό το μηχανισμό μεταφοράς αξίας από τον ένα κρίκο στον άλλο, τον κυκεώνα προσώπων, εταιρειών και αρχών που διαμεσολαβούν για να μετατρέψουν 100 εκατομμύρια ευρώ σε ένα χαρτί (για να μην πω κωλόχαρτο) το οποίο αγοράζεται 80 με την υπόσχεση να γίνει σε δέκα- είκοσι χρόνια 120 εκατομμύρια ευρώ. Ρώτησα κάποιους γνωστούς, πιο ειδικούς, τι ακριβώς κάνουν όλοι αυτοί που διαμεσολαβούν στην «γυροβολιά του κεφαλαίου» (που θα ‘λεγε κι ο Σκουριώτης). Ποια είναι ακριβώς η εργασία που παρέχουν, σαν υλική δραστηριότητα, συγκεκριμένες πράξεις, σκέψεις και κινήσεις οι οποίες δικαιολογούν τις (νόμιμες) προμήθειες των 10, 20, 30 εκατομμυρίων ευρώ. Η περιγραφή επιβεβαίωσε τις υποψίες μου: όλο κι όλο αυτό που κάνουν οι μεταπράτες του κρατικού ή ιδιωτικού χρέους είναι να πληκτρολογούν δεδομένα, να ανταλλάσσουν ηλεκτρονικές επιστολές, να καταθέτουν πιστοποιητικά σε τράπεζες, άντε να κάνουν και κανένα τηλέφωνο, όλα κινήσεις και πράξεις διάρκειας λίγων ωρών. Αλλά αυτές οι ώρες, αποδίδουν στην εταιρεία τους μερικά εκατομμύρια ευρώ, όταν η μέση εργατοώρα του κατά συνθήκην παραγωγικού εργαζόμενου δεν αποφέρει πάνω από 300 ευρώ.
Ο συνειρμός με παρέσυρε στις γνωστές αντικαπιταλιστικές ιδεοληψίες μου και στις ακόμη πιο γνωστές λαϊκές δοξασίες περί κραχτής κλοπής του εθνικού πλούτου. Με παρηγορεί η ιδέα ότι ανάλογους προβληματισμούς διατυπώνει και η υπεράνω ιδεολογικής υποψίας πολιτική ηγεσία που μιλά ήδη για ποινικές ευθύνες (ξέρετε: γουνάκια, δικαστικές τήβεννοι, ειδικά δικαστήρια και τα ρέστα). Αλλά, τελικά, αποφάσισα να καταπνίξω της προκαταλήψεις αυτές και να μεταθέσω τον προβληματισμό σε ένα παλιό ερώτημα που βασάνισε την κλασική πολιτική οικονομία: τι είναι παραγωγική και τι μη παραγωγική εργασία; Μήπως οι χρυσοκάνθαροι των ασφαλιστικών πόρων είναι απλώς πιο παραγωγικοί από εμάς τους υπόλοιπους ηλίθιους;
Σε γενικές γραμμές όλοι δουλεύουμε. Αλλοι δουλεύουμε για άλλους, άλλοι δουλεύουμε για μας κι άλλοι απλώς δουλεύουμε εμάς και κυρίως τους άλλους. Αλλά, ποιοι προσθέτουμε αξία στον κοινωνικό πλούτο και ποιοι απλώς παρασιτούμε εις βάρος των πραγματικών παραγωγών του; Το ερώτημα έχει την υπαρξιακή του διάσταση, αλλά μεγαλύτερη σημασία έχει η πρακτική.
Ο Ανταμ Σμιθ ήταν απόλυτος: «Η εργασία μερικών από τα πιο επιφανή στρώματα της κοινωνίας, όπως και η εργασία των υπηρετών δεν παράγει αξία. Ετσι, π.χ. ο ανώτατος άρχων μαζί με όλους τους δικαστικούς υπαλλήλους και τους αξιωματικούς που βρίσκονται στην υπηρεσία του, ολόκληρος ο στρατός και ο στόλος είναι μη παραγωγικοί εργαζόμενοι. Είναι υπηρέτες της κοινωνίας που συντηρούν ένα μέρος του ετήσιου προϊόντος της δουλειάς άλλων ανθρώπων. Στην ίδια τάξη ανήκουν οι παπάδες, οι δικηγόροι, οι γιατροί, οι φιλόλογοι, οι σοφοί κάθε κατηγορίας. Οι ηθοποιοί, οι γελωτοποιοί, οι μουσικοί, οι τραγουδιστές της όπερας, οι χορευτές του μπαλέτου…» Όπως αντιλαμβάνεστε, σ’ αυτόν τον απαξιωτικό ορισμό μπορεί κανείς σήμερα να προσθέσει ολόκληρη σειρά νέων και παλαιών επαγγελμάτων που αντιστοιχούν στην κοινωνική αφρόκρεμα, από τους πολιτικούς μέχρι τους χρηματιστές και από τους δημοσιογράφους μέχρι τους μάνατζερ.
Αν πάλι συμβουλευόμασταν τους αρχαίους Ελληνες φιλοσόφους και παίρναμε τοις μετρητοίς όσα πίστευαν για τα παρασιτικά επαγγέλματα, θα έπρεπε να αυτοκτονήσουμε μαζικά ως άχρηστοι και περιττοί όλοι όσοι δεν ασχολούμαστε με τη φιλοσοφία, την καλλιέργεια της γης, το μπόντι μπίλντινγκ και τη φλυαρία στη διάρκεια ενός αθηναϊκού περιπάτου. Κάθε τι άλλο απορριπτόταν ως «βάναυση εργασία», ιδιαίτερα αν επρόκειτο για χειρωνακτική.
Τελικά, όμως, έχω καλά νέα για όσους τυχόν αισθάνονται παράσιτα του οικονομικού μας πολιτισμού. Οι αρχαίοι μας πρόγονοι και ο πολύ μεταγενέστερος Ανταμ Σμιθ, αγνόησαν το ηθικό κεφάλαιο που είναι τόσο απαραίτητο στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου, όσο και η κρέμα σαντιγί ή η σοκολάτα στην τούρτα. Ησυχάστε. Είμαστε όλοι παραγωγικοί. Και αυτοί που κυκλοφορούν ελεύθεροι παρ’ ότι καταλήστευσαν το ταμείο των ασφαλιστικών ταμείων και οι βαρυποινίτες του Μαλανδρίνου. Ειδικά μάλιστα οι τελευταίοι, αν βρίσκονται ακόμη στην ταράτσα των φυλακών, σ’ έναν ανεξέλεγκτο σπασμό ελευθερίας, ανυποψίαστοι, παράγουν πλούτο.
Θα σταθώ ακριβώς σ’ αυτό το παραγωγικό πεδίο. Πάνω στη λεπτή, αδιόρατη γραμμή που χωρίζει τα σύγχρονα, γριφώδη χρηματοοικονομικά προϊόντα μετακίνησης πλούτου από το κοινό, κατά συνθήκην έγκλημα της κλοπής. Τι χωρίζει άραγε τους λειτουργούς των πρώτων, εξαιρετικά προσοδοφόρων δραστηριοτήτων, από τους ρέκτες των δεύτερων; Κατ’αρχάς, τα σίδερα της φυλακής, κι αυτά όχι πάντα. Επειτα, ο εξοπλισμός και η περιβολή. Λάπτοπ οι μεν, πασπαρτού οι δε. Πτυχία, γνωριμίες, ακριβά κοστούμια και πολυτελείς χαρτοφύλακες οι πρώτοι. Κόφτες, κλεφτοφάναρα, δυναμίτες, κουκούλες, άντε και κανένα καλό κονέ με μπάτσους οι δεύτεροι. Αλλά και σ’ αυτά τα ορατά πεδία η τεχνολογία έχει επιφέρει πια μια όσμωση. Επιτομή αυτής της σύμπλεξης είναι η μαφία (κάθε εκδοχής), στην ολιστική επιχειρηματική της διάσταση. Την ώρα που ένας μπράβος της σκοτώνει έναν αντίπαλο, ένας νταβατζής της μεταφέρει από την ανατολή το τελευταίο φορτίο σεξουαλικών σκλάβων, ένας τρίτος άνθρωπός της επενδύει σε μετοχές ακινήτων κι ένας τέταρτος αγοράζει κρατικά ομόλογα υπερχρεωμένων χωρών. Όλα, είτε υπάγονται στην κυριολεκτική έννοια του εγκλήματος, είτε στην μεταφορική, παράγουν πλούτο και τελικά δικαιούνται την ηθική τους δικαίωση στην έννοια της παραγωγικής εργασίας.
Όπως θα έλεγε ο θείος Κάρολος (η αγαπημένη μου εμμονή) ο φιλόσοφος παράγει ιδέες, ο ποιητής ποιήματα, ο παπάς κηρύγματα, ο καθηγητής εγχειρίδια και ο εγκληματίας παράγει εγκλήματα. Μπορεί να πει κανείς ότι το έγκλημα είναι από τους πιο παραγωγικούς κλάδους της οικονομίας. Ο εγκληματίας παράγει ολόκληρο το ποινικό δίκαιο, παράγει την αστυνομία, τους δικαστές, τους δήμιους, τους ιδιωτικούς ντεντέκτιβ. Στην δραστηριότητά του βασίζεται σχεδόν όλο το σύγχρονο σύστημα νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας, ακόμη και το πολιτικό σύστημα που εσχάτως ασχολείται σχεδόν αποκλειστικά με το να χαράσσει και να επαναχαράσσει τα σύνορα ανάμεσα στη νομιμοφροσύνη και την παραβατικότητα, τη διαφάνεια και τη διαπλοκή (τις καραμέλες που έλιωσαν πια στα στόματα των πολιτικών μας). Το έγκλημα παράγει και τελειοποιεί όχι μόνο τους κλειδαράδες και τις πόρτες ασφαλείας, αλλά και όλα τα πολύπλοκα συστήματα δημόσιας και ιδιωτικής ασφάλειας. Κι όπως φαίνεται κι απ’ το έσχατο λαϊκό παραμύθι των ομολόγων, το έγκλημα παράγει και δημοσιονομική πολιτική, τεχνικές μείωσης του ελλείμματος και του δημοσίου χρέους. Σκεφτείτε, τι θα γίνονταν οι σχεδιαστές χαρτονομισμάτων και οι κεντρικοί τραπεζίτες χωρίς τους παραχαράκτες, οι σεκιουριτάδες χωρίς τους διαρρήκτες, οι ασφαλιστικές εταιρείες χωρίς τους ληστές; Τι θα γινόταν η λογοτεχνία χωρίς εγκληματικές πηγές έμπνευσης για τον Ντοστογιέφκσι, τον Τσάντλερ και την Χάισμιθ; Και θα υπήρχε παγκόσμια αγορά χωρίς εκείνη την ατέλειωτη σειρά εθνικών εγκλημάτων, από το δουλεμπόριο μέχρι την αποικιοκρατία, από τις εθνοκαθάρσεις μέχρι τους παγκοσμίους πολέμους; Για να μην προσφύγουμε στο αρχέγονο, βιβλικό επιχείρημα του προπατορικού αμαρτήματος, το οποίο υποδεικνύει ότι ολόκληρος ο οικονομικός μας πολιτισμός, κάθε έκφραση εργασίας, παραγωγής, πλούτου είναι τελικά προϊόν ενός εγκλήματος.
Συμπέρασμα: Ολοι, όσοι τυχόν αισθάνονται άβολα στην παρασιτική, ληστρική τους διάσταση ως κλέφτες, απατεώνες, παράσιτα, λαμόγια, ξενιστές του εθνικού πλούτου, από άποψη πολιτικής οικονομίας μπορεί να είναι ήσυχοι. Είναι εξ ίσου παραγωγικοί με τους μόνους παραγωγούς των πόρων που λεηλατούν. Τόσο, ώστε ο κ. Γκαργκάνας πρέπει να σκεφτεί προσεκτικά πώς θα μετρήσει, στην επόμενη έκθεσή του, την παραγωγικότητά τους. (Συμπεριλαμβανομένης, ενδεχομένως, και της παραγωγικότητας των κεντρικών τραπεζιτών).
ΚΙΜΠΙ
No comments:
Post a Comment